Vrijwillige voortzetting nog steeds nauwelijks gebruikt

14 feb Vrijwillige voortzetting nog steeds nauwelijks gebruikt

Bron: pensioenpro.nl / Geert Dekker / 7 november 2018

Pensioenfondsen hebben de hoop opgegeven dat het nog wat wordt met de vrijwillige voortzetting als pensioenvoorziening voor zzp’ers. Maatregelen die het gebruik ervan kunnen stimuleren, worden amper ingezet. Het wachten is op nieuwe wetgeving voor zzp’ers.

Zzp’ers zijn te weinig pensioenbewust om van vrijwillige voortzetting een succes te maken, zo is de gedachte bij pensioenfondsen. Twee jaar geleden concludeerde toenmalig staatssecretaris Jetta Klijnsma al dat de vrijwillige voortzetting ‘niet het geschikte instrument is om zzp’ers een toereikend pensioen te laten opbouwen’. Sindsdien hebben pensioenfondsen weinig gedaan om de regeling aantrekkelijker te maken.

Als deelnemers in pensioenfondsen uit dienst treden, kunnen ze in veel gevallen nog enige tijd – meestal drie jaar – pensioen blijven opbouwen. Deze vrijwillige voortzetting is ooit in het leven geroepen om periodes van werkloosheid te overbruggen, maar staat ook open voor ex-werknemers die als zelfstandige aan de slag gaan. Dat is doorgaans een prijzige aangelegenheid: de startende zelfstandige moet immers ook het voormalige werkgeversdeel van de premie ophoesten. Bij een bruto inkomen van €35.000 kan de premie dan oplopen tot €6000 per jaar (zie kader). Bovendien is de duur van de vrijwillige voortzetting beperkt. Van een blijvende oplossing voor het pensioenprobleem van de zelfstandige is daardoor geen sprake.

De nadelen van de regeling voor zzp’ers werden breed uitgemeten in een onderzoek dat Bureau Bartels ruim twee jaar geleden verrichtte in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken. Op grond van een inventarisatie bij veertig pensioenfondsen werd geconcludeerd dat, geëxtrapoleerd naar de hele sector, maximaal 650 zelfstandigen er gebruik van maakten. Terwijl volgens het CBS van de meer dan één miljoen zelfstandigen zo’n 70% in loondienst was, voordat ze zelfstandig werden. Het onderzoek was de basis waarop Klijnsma haar officieuze doodsvonnis uitsprak over de regeling.

Ruzie over verplichting

Schilders die zich zelfstandig vestigen kunnen ook kiezen voor vrijwillige voortzetting, als ze eerder waren aangesloten bij BPF Schilders. Maar eerder zal er sprake zijn van een verplichting: sinds jaar en dag geldt de verplichtstelling in deze branche ook voor (kleine) ondernemers, waaronder zzp’ers. Wie ontslag neemt en voor zichzelf begint, komt als ondernemer vanzelf bij hetzelfde pensioenfonds terecht.

Zelfstandigen Bouw, de ondernemersorganisatie voor zelfstandigen in de bouw, is het daar niet mee eens en voert al enkele jaren actie – bij het fonds en bij het ministerie – om die verplichtstelling af te schaffen. Het standpunt is dat zelfstandige ondernemers de vrijheid moeten hebben om zelf te bepalen hoe ze hun pensioen regelen. Verplichte aansluiting bij een pensioenfonds wordt ‘een Russisch-roulettepensioen’ genoemd. Het compromisvoorstel van het pensioenfonds, om in individuele gevallen uitzonderingen te maken, wordt niet geaccepteerd. De gang naar de rechter is inmiddels gemaakt, maar de eerste mondelinge behandeling in deze zaak moet nog plaatsvinden.

Lage motivatie

Er zijn wettelijk manieren om vrijwillig voortzetten aantrekkelijker te maken. Sinds 2012 is het mogelijk de looptijd te verlengen tot tien jaar. Bovendien zijn pensioenfondsen helemaal niet verplicht meteen de hoge, vaste premie te verlangen. Een lagere aanvangspremie mag ook. Zo kan een oud-deelnemer van PFZW per kalenderjaar twee keer de mate van vrijwillige voortzetting aanpassen, waarbij de keuze ligt tussen 30% en 100% procent van wat hij oorspronkelijk werkte.

Slechts een enkel pensioenfonds maakt gebruik van deze mogelijkheden. De meeste fondsen hanteren de korte looptijd en de volledige premie. Daarin is de afgelopen twee, drie jaar geen verandering gekomen. Volgens David van As, directeur van het bestuursbureau van bpfBouw, is de geringe populariteit van de regeling ook niet te wijten aan de korte duur of aan de hoge premies, maar aan de zzp’er zelf. ‘Het is vooral een kwestie van tekortschietend pensioenbewustzijn. De belangstelling is er niet. Onder zelfstandigen is de motivatie laag om te voorzien in een pensioen.’ Het verruimen van de mogelijkheden zou daar volgens Van As niets aan veranderen. ‘Uit onderzoek onder onze achterban blijkt dat daar geen behoefte aan bestaat.’

Spanningen

Bij bpfBouw maken 233 mensen gebruik van de regeling; minder dan de helft daarvan is zzp’er. ‘Meestal gaat het om het overbruggen van een periode van werkloosheid en niet zelden is de voortzetting dan geregeld in een sociaal plan. De individuele deelnemer draait in zo’n geval niet alleen op voor de totale premie.’ Het invoeren van een lagere instappremie heeft bpfBouw niet overwogen. ‘Dat zou ook spanningen kunnen geven binnen het fonds: waarom de ene categorie andere rechten geven dan andere categorieën?’ Afgezien daarvan zouden de wijzigingen administratief erg omslachtig zijn. Van As: ‘Dat levert inefficiënties op in de systemen en de kosten daarvan komen ten laste van het collectief.’

Andere pensioenfondsen rapporteren ook nog steeds lage cijfers. Pensioenfonds Vervoer meldt dat het om ‘een handvol mensen’ gaat. Bij Vervoer is het wel mogelijk om de maximale duur tot tien jaar te verlengen, maar de regeling zelf is de afgelopen jaren niet veranderd. Ook bij Vervoer leeft de gedachte dat een betere regeling niets oplevert, ook al omdat er weinig zzp’ers in de sector zijn. Bij pensioenfonds PGB zetten 24 deelnemers het pensioen vrijwillig voort (vorig jaar waren dat er 19) en dat vindt het fonds zelf ook weinig. De hoge kosten zijn de belangrijkste reden voor de lage deelname, aldus PGB. Lagere premies worden echter niet overwogen.

Opt-out

Als oplossing voor het pensioenprobleem van zzp’ers hebben de fondsen vrijwillige voortzetting afgeschreven. De Pensioenfederatie onderschrijft dat. ‘De vrijwillige voortzetting is geen oplossing. Van die weg zijn we afgestapt’, aldus de woordvoerder. Van As (bpfBouw) betreurt dat. ‘BpfBouw wil een zo goed mogelijke pensioenvoorziening voor alle werkenden in de bouw. Het staat buiten kijf dat de pensioenvoorziening voor zzp’ers een aanzienlijk probleem is, waar we een oplossing voor moeten vinden. Het is een sluipmoordenaar. Als we niets doen, leidt dat onherroepelijk tot misstanden, maar die zullen zich pas na verloop van tijd openbaren. BpfBouw doet dan ook onderzoek naar mogelijkheden om dit vraagstuk te adresseren.’

De Pensioenfederatie stelt voor zelfstandigen automatisch te laten participeren in een pensioenregeling, met daarbij de mogelijkheid om uit te stappen. Geen dwang dus, maar geen pensioen opbouwen wordt met deze opt-out dan wel een bewuste keuze. Het voorstel wordt breed gedragen in de sector, zegt Van As. In juni werkte de Pensioenfederatie het uit in een discussiepaper dat onder meer werd verstuurd aan Tweede Kamerleden.

Wat kost het?

De pensioenregeling vrijwillig voortzetten kan bij ongeveer 85% van alle pensioenfondsen. De kosten zijn grofweg te berekenen door het laatstverdiende bruto loon te nemen, daar de aow-franchise vanaf te trekken en van het restant het totale premiepercentage te nemen. Een theoretisch voorbeeld: bij een bruto loon van €50.000, een franchise van €14.000 en een premiepercentage (werknemers- en werkgeversdeel samen) van 22% is de jaarlijks op te hoesten premie €7920 euro.

BpfBouw heeft een premiecalculator op de website staan waarmee aan de hand van sector en loon de verwachte premie kan worden berekend. Een timmerman die ontslag neemt en voor zichzelf begint, met vooruitzichten op een bruto loon van €35.000, zal per jaar €4375 moeten betalen om zijn middelloonregeling voort te zetten. In de sector bouw & infra is dat (inclusief aanvullingsregelingen) €5386.

Bij diverse andere pensioenfondsen is zo’n rekentool alleen beschikbaar voor deelnemers, maar ABP heeft hem ook opengesteld voor algemeen gebruik. Bij een bruto loon van €35.000 bij uitdiensttreding kost vrijwillige voortzetting voor ABP-deelnemers €5939 per jaar. Bij een jaarsalaris van €60.000 loopt de premie op tot €12.437 per jaar.